دوستان سلام
یکی از مهمترین موضوعات محل بحث برای جامعه دانشگاهی و علمی کشور، موضوع استیضاح وزیر علوم می باشد. رخدادی که مخالفان استیضاح به آن واکنشی سیاسی به باز شدن فضای سیاسی در دانشگاهها و موافقان استیضاح آن را واکنشی طبیعی از سوی دلسوزان نظام، نسبت به افول علمی کشور و سیاست زدگی تصمیم گیری های کلان علمی قلمداد کرده اند.
آنچه در ادامه خواهد آمد، تحلیل استیضاح نیست، اما آسیب شناسی کارکرد اجزای مختلف نظام، در مواجهه با موضوع دانش می باشد.
- افول علمی کشور و رابطه آن با کارکرد اجزای مختلف کشور
یکی از مهمترین علل استیضاح وزیر علوم، تنزل رتبه ایران، در تولید علم و دنیا بود. در واقع یک مرجع علمی جهانی که میزان تولیدات علمی را در کشورهای مختلف مورد بررسی قرار می دهد و نتایج آن را منتشر می کند، وضعیت تولید مقاله ایران را نسبت به کشورهای دیگر دارای دو پله تنزل تشخیص داده و دو کشور دیگر توانسته اند در مقایسه با دوره قبل، تعداد مقالات بیشتری نسبت به ایران تولید کنند.
یک دلیل بسیار نقد برای این مشکل، به اشباع رسیدن میزان رشد و در مواردی صفر شدن رشد تولید علمی در کشور می باشد. این اشباع، ریشه در چرخه انحصاری تولید علم در دانشگاهها، در راستای تولید مدرک می باشد ! در واقع کافی است میزان دانشجویان تحصیلات تکمیلی کمی تغییر کند تا اثر آن تغییر در میزان تولیدات علمی مشاهده شود. مسئله ای که در یک مقاله دیگر به آن اشاره خواهد شد.
اینکه افول علمی کشور وابسته به سیاست های کوتاه مدت باشد و شاخص ارزیابی عملکرد علمی کشور، گزارش دوره ای یک سازمان خارجی باشد، نشان از وابستگی شدید فضای علمی کشور به ارزیابی های خارجی می باشد که از خود وابستگی علمی بدتر است.
همچنین، اینکه یک وزیر بتواند در یک سال، کشوری که تصور می شود دارای رشد علمی بالایی بوده، دچار خدشه کند، نشان از کوته فکری کشور در حوزه علمی و نداشتن سیاست های مدون در حوزه علم است ( چیزی که به واسطه نقشه جامع علمی و همچنین سیاست های مختلف علمی کشور، محل بحث و بررسی است )
لذا اصل وجود افول علمی و در صورت وجود، مقصر آن نیازمند بررسی دقیق تری بوده و استدلالهای آورده شده در روند استیضاح بسیار ساده لوحانه می باشد.
- سیاست زدگی در تصمیم گیری های مدیریت کلان علمی
اینکه معیارهای تصمیم گیری در جامعه علمی مبتنی بر خط مشی سیاسی باشد نیز خود یک اشکال بزرگ در جامعه دانشگاهی است. اینکه دانش وابسته به قدرت های سیاسی باشد، با اصل مستقل بودن جامعه علمی مغایر بوده و باعث بی رغبتی جامعه دانشگاهی به انجام وظایف محوله به آنها می شود. چرا که اگر هر صاحب منصبی، خود را بر تغییر مسیر فعالیتهای علمی قادر ببیند، تخصص ارزش خودش را از دست داده و برده پول و زور خواهد شد که مطلوب یک جامعه دانشگاهی، آن هم در یک کشور اسلامی و آزاد نیست.
- فضای سیاسی در دانشگاهها
اینکه فضای سیاسی در دانشگاهها باید در چه وضعی باشد، سوالی است که نظرات مختلفی در مورد آن وجود دارد. مقام معظم رهبری در این مورد، تاکید دارند که دانشجو باید سیاسی باشد و نسبت به فضای سیاست بیگانه نباشد، اما آنچه نباید اتفاق بیافتد، سیاسی شدن دانشگاه است. معیار هر تصمیم و ارزیابی در دانشگاه باید علم به صورت محض آن باشد. اگر معیارهای سیاسی در دانشگاه مدنظر قرار گیرد، خطر انحطاط جامعه دانشگاهی احساس خواهد شد. حال اینکه فضای دانشگاه چگونه باید باشد و امروز چگونه است، قضاوت با خوانندگان.
- سازوکار رصد علمی کشور
به جرات می توان گفت هیچ سازوکار مدون و یکپارچه ای برای رضد فعالیت های علمی کشور وجود ندارد !!!
استیضاح وزیر علوم این داغ را تازه تر کرد و نشان داد که عدم وجود این سازوکار نه تنها به نفع مسئولان علمی کشور نیست، بلکه می تواند برای آنها هزینه های بالایی داشته باشد.
هرچند ایجاد یک سازوکار اجرایی برای رصد علمی کشور نیز کار ساده ای نیست و شاید دانش ما در زمینه رصد فعالیتهای علمی چندان زیاد نباشد، اما این بهانه ای برای نداشتن چنین سازوکاری نیست.
- تعامل سیاست و دانشگاه
سیاست به تمام حوزه ها نگاهی معامله گر دارد. یعنی بر حسب منفعت تعاملات شکل می گیرد. دانشگاه نیز از این نوع نگاه مستثنی نیست، لذا دانشگاه باید بداند چگونه با صاحبان قدرت تعامل مثبت داشته باشد، برای رسیدن به این سطح از تعامل ، دانشگاه باید قدرتمند تر از آنچه که امروز است بشود. دانشگاه نباید دست خود را دراز کرده و برای تعیین نیاز خود مجبور به تایید و تبعیت از صاحبان قدرت شود. دانشگاه باید در صورت نیاز به نقد صاحبان قدرت، بدون ترس از هزینه های ممکن، به نقد آنها بپردازد و منفعت جامعه را به منفعت عده ای صاحب قدرت ترجیح دهد.
این نوع از تعامل زمانی شکل می گیرد که دانشگاه کارکردهای خود را در توسعه دانش و تولید ثروت از دانش و ارائه خدمت به مردم به درستی انجام دهد. دانشگاهها زمانی می توانند به این موقعیت برسند که بتوانند مدیریت نیروهای خود را به بهترین شکل داشته باشند و اتحاد و انسجامی درونی داشته و به نیازها و ابزارهای تامین آن نیازها به طور کامل واقف باشند.
به امید روزی که برای رضایت خدا و به نفع مردم در کسوت خود عمل کنیم.